Speculaas

De schappen in de winkel staan er in oktober alweer helemaal vol mee: speculaas. Dit snoepgoed is onlosmakelijk verbonden met de dagen rond Sinterklaas. Kruidnoten (of pepernoten) zijn eigenlijk ook een soort kleine speculaaskoekjes. Speculaas wordt grotendeels in Nederland geproduceerd en gegeten. Waarom trakteert de Sint zo graag op speculaas? Er zijn verklaringen voor. Je vindt ze hier allemaal op een rij.

Speculaas is een knapperige gekruide koek. De speculaaskruiden bestaan doorgaans uit een mengsel van kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, gemberpoeder, kardemom en witte peper. Er zijn natuurlijk altijd wel uitzonderingen: verschillende variaties zijn goed mogelijk. Als je zo naar de kruiden kijkt, begrijp je ook een beetje uit welke tijd ze komen. Het zijn kruiden die werden meegenomen door de VOC schepen in de 17e en de 18e eeuw. De kruiden waren nieuw voor onze streken. Daarbij waren ze erg kostbaar en bijzonder. Bakkers gingen met de kostbare kruiden experimenteren, en er ontstond een nieuwe kruidige koek: de speculaas. Eeuwenlang was speculaas een waar feestbanket. Ze werd speciaal gebakken voor de feestdagen rond Sinterklaas en Kerst. Er werden de mooiste creaties van gemaakt. Gaf je iemand speculaas cadeau, dan moest die persoon wel heel bijzonder zijn! Vandaar dat Sint naar de kinderen met kruidnoten strooit. Hij vindt kinderen dus wel héél bijzonder!

Maar de kruiden die in de speculaas zitten, verklaren nog niet de naam van de koek. Hiervoor zijn meerdere verklaringen. Ten eerste lijkt “speculaas” op een verbastering van het woord “specerij”. Dat zou een reden kunnen zijn. Verder kan het met het Latijnse woord “speculator”te maken hebben. Het betekent letterlijk: “hij die alles ziet”. Dat kan weer duiden op Sinterklaas. Speculator was daarbij ook nog eens de bijnaam van de heilige Nicolaas. Een ander Latijns woord is “speculum”, wat spiegel betekent. De speculaaspop wordt gemaakt op een koekplank, waardoor de koek een afspiegeling van de plank is. Hier zou het woord dus ook naar kunnen verwijzen.

Speculaas is er in veel varianten. Er zijn de kleine speculaaskoekjes, kruidnoten, de grote speculaasbrokken, en de speculaaspoppen. Daarnaast zijn er de luxe speculaasproducten, zoals de gevulde speculaas, roomboterspeculaas en de amandelspeculaas. Bijzonder is de grote speculaaspop. De speculaaspop is (naast de banketstaaf) een veel verstrekte traktatie van werkgevers aan werknemers rond Sinterklaastijd. Het leuke is dat er een oude traditie aan de speculaaspop verbonden is. Het werd namelijk in vroegere tijden een vrijer genoemd. Vroeger versierde een jongen de speculaaspop met allerlei lekkers en bracht hij deze naar een meisje die hij leuk vond. Als het meisje de pop aannam, had de jongen geluk: de gevoelens waren wederzijds. Uit deze traditie komt de uitdrukking; iemand versieren.

Tegenwoordig wordt speculaas (in Nederland) het hele jaar door verkocht en gegeten. Alleen tijdens de winterse feestdagen komen de mooiste speculaassoorten weer op de voorgrond en trekken ze de aandacht in de vitrines van de warme bakker. Zelf speculaas maken is overigens ook een leuke en niet moeilijke klus. Tijdens het bakken gaat je huis er bovendien heerlijk naar ruiken.